Το Τμήμα Ιστορίας & Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης λειτουργεί αυτόνομα από το ακαδημαϊκό έτος 1983-1984 με σκοπό τη διδασκαλία και την έρευνα της εξέλιξης των ανθρωπίνων κοινωνιών με τις μεθόδους της ιστορίας και αρχαιολογίας. Η έμφαση δίνεται στις κοινωνίες που έδρασαν στον ελλαδικό χώρο, αντικείμενο όμως της διδασκαλίας και της έρευνας είναι επίσης η ιστορία και η τέχνη των άλλων ευρωπαϊκών κοινωνιών καθώς και των λαών της Ανατολικής Μεσογείου.
Το Τμήμα διαθέτεις τον παλαιότερο στην Ελλάδα ανεξάρτητο Τομέα Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών. Έχει επίσης την ευθύνη ενός αριθμού αρχαιολογικών ερευνών από τις οποίες η μεγαλύτερη είναι η ανασκαφή στο χώρο της Αρχαίας Ελεύθερνας.
Οι δραστηριότητες του Τμήματος υποστηρίζονται από 20 μέλη ΔΕΠ, 10 διδάσκοντες με σύμβαση ορισμένου χρόνου, 2 ΕΤΕΠ και διμελή γραμματεία. Το διδακτικό προσωπικό του Τμήματός μας αναπτύσσει δυναμική επιστημονική δραστηριότητα στην Ελλάδα και το εξωτερικό (ανασκαφές, συνέδρια, εκδόσεις, εκθέσεις, συμμετοχές σε διεθνή προγράμματα), που το φέρνει στην πρώτη γραμμή των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της χώρας μας.
Οι σπουδές διαρκούν 8 εξάμηνα. Το πρόγραμμα σπουδών των Τμημάτων περιλαμβάνει μαθήματα υποχρεωτικά, υποχρεωτικής επιλογής, υποχρεωτικά ειδίκευσης, και τέλος μαθήματα ελεύθερης επιλογής. Οι εξετάσεις διενεργούνται 3 φορές το χρόνο.
Οι πτυχιούχοι μπορούν να καλύψουν θέσεις εργασίας σε τομείς ανάλογους με τις σπουδές και την εξειδίκευση τους. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μπορούν να απασχοληθούν στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα: ως αρχαιολόγοι στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, ως στελέχη σε θέσεις σχετικές με το αντικείμενο των σπουδών τους σε κέντρα αρχειοθέτησης και τεκμηρίωσης, βιβλιοθήκες, στις κρατικές πινακοθήκες και μουσεία, στην Εκπαίδευση και την Κατάρτιση, σε ερευνητικά-επιστημονικά ή πολιτιστικά ιδρύματα, στη συντήρηση, παρουσίαση και διεύθυνση συλλογών ή μουσείων, στη συγγραφή αρχαιολογικών κειμένων, κ.ά
Το Τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης συγκροτείται από τους εξής τομείς: Α. Αρχαίας και Μεσαιωνικής Ιστορίας Β. Ιστορίας Νεωτέρων Χρόνων Γ. Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Δ. Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών.
Για την απόκτηση πτυχίου του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας ο φοιτητής οφείλει να έχει ολοκληρώσει επιτυχώς την σπουδή του σε ένα από τα τρία παρακάτω προγράμματα σπουδών. Από τα τρία προγράμματα τα δύο έχουν κατεύθυνση σπουδών Ιστορίας (Α) και το ένα Αρχαιολογίας (Β'). Από τα δύο προγράμματα Ιστορίας το ένα είναι προσανατολισμένο στη σπουδή της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα (Α1), ενώ το δεύτερο στη σπουδή της Νεότερης και Σύγχρονης Εποχής (Α2).
Αρχαία Ελληνική θεματογραφία και Αρχαία Ελληνική Φιλολογία, Λατινικά, Παιδαγωγικά, Νεότερη Ελληνική Φιλολογία, Αρχαία Ιστορία, Βυζανπνη Ιστορία, Ιστορία Μέσων Χρόνων, Ιστορία Νεοτέρων Χρόνων, Αραβική Ιστορία ή/και Τουρκολογία, Οποιαδήποτε Ιστορία, Προϊστορική - Κλασική - Βυζαντινή Αρχαιολογία, Ιστορία Τέχνης, Ξενόγλωσση Γραμματεία και Ορολογία, Σεμινάρια α) Τρία Σεμινάρια Αρχαίας Ιστορίας ή Βυζαντινής Ιστορίας ή Ιστορίας Νέων Χρόνων ένα Σεμινάριο Αρχαιολογίας ή Αρχαίας Φιλολογίας. Ενα Σεμινάριο Οποιαδήποτε Ιστορία και ένα Ελεύθερο Σεμινάριο, β) Από τα έξι (6) παραπάνω Σεμινάρια που απαιτούνται, το ένα είναι επιτόπια Ασκηση των Φοιτητών στα Πλαίσια Υποχρεωτικής Εκπαιδευτικής Εκδρομής.
Νεότερη - Σύγχρονη Ιστορία, Αρχαία Ιστορία - Βυζαντινή Ιστορία - Ιστορία Μέσων Χρόνων, Αφρικανολογία/Τουρκολογία, Ελεύθερες Επιλογές Ιστορίας, Ιστορία τέχνης, Κοινωνιολογία/Φιλοσοφία, Φιλολογία, Αρχαιολογία, Μαθήματα Ελεύθερης Επιλογής, Σεμινάρια: α) Από τα έξι σεμινάρια το ένα πρέπει να είναι στην Αρχαία, Βυζανπνη ή Μεσαιωνική Ιστορία, τα τέσσερα στην Νεότερη/Σύγχρονη Ιστορία ενώ το έκτο είναι Ελεύθερη Επιλογή από τα προσφερόμενα στην Ιστορία, β) Από τα σεμινάρια που απαιτούνται, ένα είναι επιτόπια Ασκηση των Φοιτητών στα πλαίσια Υποχρεωτικής Εκπαιδευτικής Εκδρομής, Παιδαγωγικά ή Παιδαγωγική Ασκηση/Ελεύθερες Επιλογές, Ξενόγλωσση Γραμματεία και Ορολογία.
Αρχαία Ελληνική θεματογραφία, Αρχαία Ελληνική ή/και Βυζαντινή Φιλολογία, Λατινική Φιλολογία, Νεότερη Ελληνική Φιλολογία, Παιδαγωγικά, Αρχαία Ιστορία, Βυζαντινή Ιστορία ή/και Ιστορία Μέσων Χρόνων, Ιστορία Νεοτέρων Χρόνων, Ιστορία, α) Προϊστορική, Κλασική και Βυζαντινή Αρχαιολογία, β) Ιστορία Τέχνης της Δύσεως, Ελεύθερη Επιλογή, Ξενόγλωσση Γραμματεία και Ορολογία.
Υποχρεωτικά Μαθήματα
Αρχαία Ελληνική Φιλολογία ή/και Βυζαντινή Φιλολογία, Λατινική Φιλολογία, Αρχαία Ιστορία, Προίστ. Κλασ. Βυζαντινή Αρχαιολογία, Ιστορία Τέχνης της Δύσης, Ξένη Γλώσσα.
Υποχρεωτικά Μαθήματα
Αρχαία Ελληνική Φιλολογία ή/και Βυζαντινή Φιλολογία, Λατινική Φιλολογία, Αρχαία Ιστορία, Προίστ. Κλασ. Βυζαντινή Αρχαιολογία, Ιστορία Τέχνης της Δύσης, Ξένη Γλώσσα.
Υποχρεωτικά Μαθήματα
Αρχαία Ελληνική Φιλολογία ή/και Βυζαντινή Φιλολογία, Προίστ. Κλασ. Βυζαντινή Αρχαιολογία, Βυζαντινή Ιστορία ή/και Ιστορία Μέσων Χρόνων, Ξένη Γλώσσα, Σεμινάρια. Μαθήματα Επιλογής Ελεύθερη Επιλογή.
Υποχρεωτικά Μαθήματα
Προίστ. Κλασ. Βυζαντινή Αρχαιολογία, Βυζαντινή Ιστορία ή και Ιστορία Μέσων Χρόνων, Ιστορία Νεότερων Χρόνων Ευρωπαϊκή Ιστορία ή και Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, Ιστορία Τέχνης της Δύσης, Ξένη Γλώσσα, Σεμινάρια.
Υποχρεωτικά Μαθήματα
Αρχαία Ελληνική θεματογραφία, Παιδαγωγική, Προίστ. Κλασ. Βυζαντινή Αρχαιολογία, Ιστορία Νεότερων Χρόνων Ευρωπαϊκή Ιστορία ή & Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, Σεμινάρια. Μαθήματα Επιλογής Ελεύθερη Επιλογή.
Υποχρεωτικά Μαθήματα
Αρχαία Ελληνική θεματογραφία, Παιδαγωγική, Προίστ. Κλασ. Βυζαντινή Αρχαιολογία, Ιστορία Νεότερων Χρόνων Ευρωπαϊκή Ιστορία ή & Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, Σεμινάρια. Μαθήματα Επιλογής Ελεύθερη Επιλογή.
Υποχρεωτικά Μαθήματα
Προίστ. Κλασ. Βυζαντινή Αρχαιολογία, Ιστορία Νεότερων Χρόνων Ευρωπαϊκή Ιστορία ή & Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, Νεότερη Ελληνική Φιλολογία, Ιστορία Τέχνης της Δύσης, Σεμινάρια. Μαθήματα Επιλογής Ελεύθερη Επιλογή.
Υποχρεωτικά Μαθήματα
Νεότερη Ελληνική Φιλολογία, Ιστορία Τέχνης της Δύσης, Προίστ. Κλασ. Βυζαντινή Αρχαιολογία, Σεμινάρια. Μαθήματα Επιλογής Ελεύθερη Επιλογή.
Ο τομέας Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών περιλαμβάνει τις ακόλουθες ενότητες μαθημάτων: Τουρκολογία, Ιστορία των Αράβων, Ιστορία Αφρικής.